ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΙΔΕΟΛΗΨΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΜΟΙ

ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΙΔΕΟΛΗΨΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΜΟΙ

Το ακριβές περιεχόμενο και η φύση των ιδεοληψιών διαφέρει από το ένα άτομο με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή στο άλλο, αλλά εντοπίζονται κοινά θέματα. Εν συνεχεία αναφέρονται ορισμένες συνήθεις ιδεοληψίες καθώς και οι αντίστοιχοι καταναγκασμοί.

Ιδεοληψία μόλυνσης και καταναγκασμοί καθαριότητας

Η ιδεοληψία μόλυνσης αφορά στη βασανιστική, υπερβολική νοητική ενασχόληση με το ενδεχόμενο μόλυνσης. Το άτομο διακατέχεται από το φόβο επαφής με αντιληπτές μολυσμένες ουσίες/πράγματα, με σωματικά υγρά (π.χ. ούρα, κόπρανα) καθώς και από το φόβο μόλυνσης από μικρόβια/ασθένειες (π.χ. έρπης, HIV, COVID-19). Ακόμη και οι περιβαλλοντικοί ρύποι (π.χ. ακτινοβολία), οι οικιακές χημικές ουσίες (π.χ. καθαριστικά, διαλύτες, οξύ μπαταρίας) και η βρωμιά μπορούν να λειτουργήσουν ως στρεσογόνοι παράγοντες για τα άτομα με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Οι ψυχαναγκασμοί καθαριότητας στις περιπτώσεις αυτές είναι ιδιαίτερα αυξημένοι. Το υπερβολικό πλύσιμο των χεριών με συγκεκριμένο τρόπο, το υπερβολικό ντους/ το μπάνιο/ το βούρτσισμα των δοντιών, η συστηματική περιποίηση, η συχνή χρήση τουαλέτας, ο σχολαστικός καθαρισμός οικιακών αντικειμένων ή άλλων αντικειμένων, η προσπάθεια αποτροπής ή απομάκρυνσης από ρυπογόνες εστίες αντιστοιχούν στους κύριους ψυχαναγκασμούς καθαριότητας.

Ιδεοληψία απώλειας ελέγχου και εξουδετέρωση

Η ιδεοληψία αυτή περιλαμβάνει επίμονες σκέψεις ή εικόνες για πρόκληση βλάβης σε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο. Εκτός από τους έντονους φόβους και τις ανησυχίες στο ενδεχόμενο να ενεργήσει το άτομο με παρόρμηση, θεωρεί ότι είναι εύκολο να παρασυρθεί από βίαιες και φρικτές εικόνες που θα κατακλύσουν το μυαλό του. Αν οι σκέψεις αυτές κυριαρχούν κατά τη διάρκεια που εκτελεί κάποια δραστηριότητα, θα επιδιώξει να τη διαφοροποιήσει, ώστε η δυσάρεστη σκέψη να αντιστραφεί και να αντικατασταθεί από μια θετική σκέψη. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η «πνευματική εξουδετέρωση». Παραδείγματος χάρη, ένα άτομο με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή τη στιγμή που φοράει μια κόκκινη μπλούζα κατακλύζεται από μια εικόνα πρόκλησης βλάβης προς ένα αγαπημένο πρόσωπο. Στην περίπτωση αυτή, μπορεί να έχει μετά τον καταναγκασμό να φορέσει μια μπλούζα άλλου χρώματος, σκεπτόμενο ότι με αυτόν τον τρόπο το αγαπημένο του πρόσωπο θα παραμείνει ασφαλές.

Ιδεοληψία παθολογικής αμφιβολίας και καταναγκασμοί ελέγχου

Η ιδεοληψία παθολογικής αμφιβολίας σε άτομα με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή προκαλεί αμφιβολίες και αβεβαιότητες και κατ’ επέκταση το φόβο διάρρηξης ή πρόκλησης φωτιάς στο σπίτι τους. Για το λόγο αυτό, οι καταναγκασμοί που επιλέγονται ισουδυναμούν με τελετουργίες ελέγχου κλεισίματος παραθύρων, πορτών, κλειδαριών, τελετουργίες ελέγχου ηλεκτρικών διακοπτών, συσκευών αερίου, έλεγχος τελεσθεισών και παραλειφθεισών πράξεων, έλεγχος της τοποθέτησης οικείων αντικειμένων. Άλλα τελετουργικά ελέγχου μπορεί να σχετίζονται με τον διαρκή έλεγχο μιας σκιάς ή μιας λακκούβας μέχρι την καθησυχαστική διαπίστωση ότι δεν υφίσταται η απειλητική παρουσία ενός άλλου ανθρώπου στα σημεία αυτά.

Ιδεοληψίες επιθετικότητας και συνδεδεμένοι καταναγκασμοί

Οι ιδεοληψίες επιθετικότητας είναι ιδεοληψίες απώλειας ελέγχου του εαυτού και πρόκλησης κακώσεων στον εαυτό ή σε συνανθρώπους. Είναι παρεισφρητικές σκέψεις των οποίων το περιεχόμενο αφορά στο φόβο του ατόμου ότι είναι επικίνδυνο να διαπράξει επικίνδυνες και επιθετικές πράξεις όπως τέλεση κλοπών, πρόκληση σοβαρών σωματικών βλαβών εξ αμελείας, εκφορά βωμολοχιών ή ύβρεων. Επίσης, το άτομο με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή πιθανώς να θεωρεί τον εαυτό του ως πολύ κακό άνθρωπο, και αφού προβαίνει σε τέτοιου είδους σκέψεις, να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως επικίνδυνο για τους άλλους και για τον ίδιο. Οι ιδεοληψίες αυτές είναι τρομακτικές και οδηγούν σε μια πληθώρα αποφευκτικών τελετουργικών, όπως το να κλειδώνονται τα αιχμηρά αντικείμενα.

Ιδεοληψίες σεξουαλικότητας και καταναγκασμοί

Οι ιδεοληψίες σεξουαλικότητας περιλαμβάνουν βασανιστικές ενασχολήσεις με σεξουαλικές σκέψεις με ποικίλο περιεχόμενο όπως αιμομικτικές, παιδεραστικές, σαδομαζοχιστικές εικόνες και παρορμήσεις που αντιστρατεύονται την προσωπικότητα και τις ηθικές αξίες του ατόμου. Το άτομο με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή νιώθει άγχος, φόβο και ντροπή. Στην προσπάθεια του να απαλλαγεί από αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα επιδιώκει την αποφυγή καταστάσεων που πυροδοτούν τέτοιες σκέψεις και την προσπάθεια υπενθύμισης προς τον εαυτό πως ποτέ δε θα τολμούσε να προβεί σε τέτοιες ενέργειες.

Θρησκευτικές ιδεοληψίες και καταναγκασμοί

Το περιεχόμενο των θρησκευτικών ιδεοληψιών περιλαμβάνει φόβους ότι το άτομο θα κάνει πράγματα που είναι αντίθετα προς τα θρησκευτικά του πιστεύω και –μάλιστα-με τρόπο άσεμνο και προσβλητικό. Συνηθισμένα παραδείγματα είναι οι φόβοι μήπως βρίσει, βλασφημήσει ή μιλήσει άσχημα μέσα στην εκκλησία κατά τη διάρκεια ενός μυστηρίου ή απλά όταν έχει μπει ώστε να ανάψει ένα κερί ή όταν βρίσκεται μπροστά σε μία εικόνα ή όποτε περνά έξω από μία εκκλησία, ακόμη και όταν τύχει να είναι παρόν σε μία θρησκευτική συζήτηση. Επίσης, οι θρησκευτικές ιδεοληψίες συνδέονται με το φόβο που έχει το άτομο με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή ότι θα δαιμονιστεί και θα κάνει κάτι κακό ή θρησκευτικά προσβλητικό. Ορισμένες φορές οι ιδεοληψίες αυτές συνοδεύονται από εικόνες που έρχονται ξαφνικά στον νου με περιεχόμενο συναφές με δαιμονισμούς ή κηδείες. Το άτομο υποφέρει σιωπηρά και για να μπορέσει να καταπραΰνει την ντροπή που νοιώθει μπορεί να επιλέξει να κάνει την προσευχή του κάθε βράδυ ακολουθώντας ένα συγκεκριμένο ρυθμό, να κάνει το σταυρό του σε συγκεκριμένες στιγμές και συγκεκριμένες φορές, να αποφεύγει τη μακρά παραμονή στην εκκλησία, να φιλάει συγκεκριμένα μέρη των εικόνων ή και καθόλου, να αποφεύγει θρησκευτικές συζητήσεις κτλ.

Ιδεοληψίες που σχετίζονται με την τελειομανία και καταναγκασμοί

Ένα άτομο με ιδεοληψίες συνυφασμένες με την έννοια της τελειομανίας ανησυχεί υπερβολικά για την ομοιομορφία, τη συμμετρία, την ακρίβεια, διακατέχεται από άισθημα έντονης ανάγκης να γνωρίζει ή να θυμάται κάτι ή διαφορετικά φοβάται μήπως έχει χάσει ή ξεχάσει σημαντικές πληροφορίες, αγωνιά για πιθανά λάθη καθώς και για την εκτέλεση εργασιών που θεωρεί πως πρέπει να γίνουν «άψογα» ή «σωστά» και δυσκολεύεται να αποφασίσει εάν φυλάξει ή ξεφορτωθεί κάτι. Τα άτομο με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή και επιρρέπεια στις προαναφερθείσες ιδεοληψίες λειτουργεί με άκαμπτες πεποιθήσεις και πλήθος κανόνων που προκαλούν μεγάλη εσωτερική ένταση. Οι καταναγκασμοί στην περίπτωση αυτή έχουν ως βασικό γνώρισμα την επαναληψιμότητα. Πιο συγκεκριμένα το άτοµο τείνει να ξαναδιαβάζει ή να ξαναγράφει κάτι, να επαναλαμβάνει κοινές δραστηριότητες (π.χ. το να µπαίνει µέσα / το να βγαίνει έξω, το να ανεβαίνει/ το να κατεβαίνει τις σκάλες), να επαναλαμβάνει σωματικές κινήσεις (π.χ. χτύπηµα των δακτύλων πάνω σε επιφάνεια, άγγιγµα αντικειµένων / ατόµων, ανοιγοκλείσιµο των βλεφάρων) ή να επαναλαμβάνει δραστηριότητες πολλαπλές φορές (π.χ. επανάληψη µιας δραστηριότητας τρεις φορές επειδή το τρία είναι ο «καλός», «ταιριαστός», «άκακος» αριθµός).

Βιβλιογραφία

Abramowitz, J. S., Deacon, B. J., Olatunji, B. O., Wheaton, M. G., Berman, N. C., Losardo, D., & Hale, L. R. (2010). Assessment of obsessive-compulsive symptom dimensions: development and evaluation of the Dimensional Obsessive-Compulsive Scale. Psychological assessment, 22(1), 180.

Apter, A., Fallon Jr, T. J., King, R. A., Ratzoni, G., Zohar, A. H., Binder, M., & Cohen, D. J. (1996). Obsessive-compulsive characteristics: from symptoms to syndrome. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 35(7), 907-912.

Leckman, J. F., Grice, D. E., Boardman, J., Zhang, H., Vitale, A., Bondi, C., & Pauls, D. L. (1997). Symptoms of obsessive-compulsive disorder. American Journal of Psychiatry, 154(7), 911-917

Salkovskis, P. M. (2003). Obsessions and compulsions. In Cognitive therapy in clinical practice (pp. 39-54). Routledge

Starcevic, V., Berle, D., Brakoulias, V., Sammut, P., Moses, K., Milicevic, D., & Hannan, A. (2011). Functions of compulsions in obsessive–compulsive disorder. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry, 45(6), 449-457.

Όλγα Μάμαλη, Φιλόλογος-Ψυχολόγος,

Μ.Sc. Κλινική Ψυχολογία

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: ΙΔΕΟΛΗΨΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΜΟΙ